آداب تلاوت قرآن (7)

تدبر و تفکر در آيات الهي
 

پرواز تا ملکوت
 

تلاوت قرآن، خارج شدن از قفس تنگ مادي و پرواز در کهکشاني است که گسترده ي آن تا بي نهايت امتداد دارد.
شايد کلمه ي « بي نهايت » در هيچ کجا، چنين برد مؤثري نداشته باشد. تنها در وادي قرآن است که « بي نهايت » معناي اصلي خود را باز مي يابد، و انسان عظمت آن را احساس مي کند.
کلمه ي « پرواز » نيز در کهکشان قرآن، مفهوم خاصي دارد. گر چه پرواز همان پر گشادن و پريدن با سرعت و شتاب است، اما در وادي قرآن، پرواز مي بايست با تدبر و تفکر و آهستگي، توأم باشد.
چرا که از آغاز ورود به اين کهکشان، هر ذره اي از مکانش و هر لحظه اي از زمانش، دنياي شگفت انگيزي است که بايد ابتدا در آن سير کرد، و سپس به نقطه ي ديگري پرواز نمود.
چه بسا که در اين فضاي لايتناهي، پرواز از نقطه اي تا به نقطه ي ديگر، مدتها بطول مي انجامد. اين، بستگي به تيزي بالهاي پرواز و هدايت آن خالق يکتا دارد.
چه بسا تيز پروازاني که بر اثر محبوبيت و کسب مقبوليت، و گرفتن رتبه و مقام، با يک جهش سريع، تا عمق ملکوت به جلو مي روند، اما تا به انتهاي آن هرگز.
و در عالم خلقت، تنها چهارده وجود معصوم (ع) هستند که با شاهبال خود توانستند و مي توانند که به اذن الله تا هر کجاي اين کهکشان و حتي تا بي نهايت آن پرواز نموده، و همه ي مکانها و لحظه هاي آن را درک نمايند. درود خدا و درود همه ي پاکان و مخلصان، بر اين چهارده شهاب آسماني باد.

رازهاي بزرگ و شگفت انگيز
 

در کهکشان عظيم و حيرت انگيز قرآن، هر آيه، دريچه ايست به دنيائي وسيع و پراسرار، و هر سوره، دري است به سياره اي پررمز و راز که در جاي جاي آن، رازهاي بزرگ آفرينش، اسرار پيدايش انسان و زندگي جاويدش پس از مرگ، سر تربيت انسان، و همه آنچه را که به سعادت بشريت و انسانهاي نمونه مربوط مي شود، نهفته است. لذا مسافر اين کهکشان مي بايست که در عين پرواز بسوي آن بي نهايت، به آرامي و تأني و تدبر، لحظه ها و مواقف آن را درک نمايد.

تأکيد قرآن براي تدبر
 

براي آشنائي با روح و معارف قرآن، و بهره جستن از برکات و فيوضات آن، کليد رمزي وجود دارد که در چند سوره ي قرآن، صريحا به آن اشاره شده است:
« کتاب مبارکي بر تو فروفرستاديم، تا در آيات آن تدبر کنند، و خردمندان از آن پند گيرند »(1)
و در آيات ديگري، با تعجب سؤال شده است که چرا انسانها، از اين کليد رمز، استفاده نمي نمايند:
« چرا در قرآن نمي انديشند و تدبر نمي کنند؟ »(2)
«آيا در قرآن تدبر نمي کنند، يا بر دلهايشان قفل نهاده شده است؟ »(3)
قرآن کريم، در اين آيه، با تعبير زيبا و پر معناي « قفل دل » به ما اشاره مي نمايد که:
« آنچه که مانع تدبر است، بستگي دل است. دل بسته، اهل انديشه و تدبر نيست.
( ام علي قلوب اقفالها ) (4) مگر اينکه بر دلهايشان قفل زده شده است.
معلوم مي شود دلي که قفل است، همانند چشمي که بسته است، نه نور را مي بيند، و نه در پرتو نور چيزهاي ديگر را.
قرآن کريم، براي فهم آيات خود، قلب باز و صدر مشروح را لازم مي داند. چون در متن قرآن پيچيدگي نيست، گيرنده بايد با قلب باز مراجعه کند تا بپذيرد. »(5)

سفارش معصومين (ع) براي تدبر
 

حاملان حقيقي قرآن و حجت هاي عظيم الهي، ائمه معصومين صلوات الله عليهم اجمعين، مکرر به پيروان صادق خويش سفارش و تأکيد فرموده اند که حتما قرآن را با تدبر و تفکر بخوانند.
پيامبر اکرم (ص) فرمود:
« واي بحال کسي که آيات الهي را بر زبان آورد ولي در آنها تدبر نکند »(6)
و در حديث ديگري قرآن ناطق امام علي عليه السلام چنين فرمود:
« آگاه باشيد که تلاوت بدون تفکر خيري ندارد »(7)
ششمين اختر تابناک آسمان ولايت حضرت امام صادق (ع) در مقام دعا عرضه مي داشت :
« پروردگارا ! عهدنامه ي خود را منتشر ساختي، پس نگاه مرا در آن عبادت، و قرائتم را تفکر و تفکرم را موجب عبرت قرار ده. خدايا ! قرائتم را قرائت بدون تفکر قرار مده، و نظرم را در قرآن توأم با غفلت مگردان »(8)
ائمه معصومين (ع) گر چه حاملان حقيقي و مفسران بزرگ قرآن بودند، و به همه ي رموز و اسرار آيات الهي احاطه ي کامل داشتند، معهذا همواره قرآن را با تدبر و تفکر قرائت مي فرمودند:
در سيره ي آن جانشينان خدا در زمين، موارد بسياري نقل شده است که به دو مورد از آنها اشاره مي نمائيم :
« ابوذر فرمود : رسول خدا (ص) شبي را به تکرار اين آيه ي شريفه به صبح رسانيد:
ان تعذبهم فانهم عبادک و ان تغفر لهم فانک انت العزيز الحکيم.(9)
اگر آنان را عذاب کني، بار خدايا همه بندگان تو هستند. و اگر از گناه آنها درگذري باز تو بزرگوار و دانائي »(10)
« در روايت آمده است که حضرت امام سجاد (ع) هنگامي که « مالک يوم الدين » را مي خواند، آنقدر آن را تکرار مي کرد که گويا مي خواست جان از تنش پرواز کند »(11)

بهترين راه فهم قرآن
 

تدبر، کليد فهم قرآن است. اما تدبر هم شرايط ويژه اي دارد که قاري قرآن بايد به آن توجه کامل نمايد.
در اين رابطه، توجه شما را به نظريات معلم بزرگ قرآن، آيت الله جوادي آملي جلب مي نمائيم :
« بهترين راه فهم قرآن، تهذيب نفس از تعلقات غيرخدايي و پرهيز از هر گونه تبهکاري و انجام هر دستوري که وحي الهي صادر نموده است مي باشد. زيرا مشاهده ي جمال نوراني با ديده ي ضعيف و بسته ميسور نخواهد بود. لذا پيشينيان که توفيق تدبر قرآن، نصيب آنها مي شد، سيره ي آنان در فراگيري قرآن اين بود که: ده آيه را از پيامبر اکرم (ص) دريافت مي کردند و تا آنچه از معارف علمي و دستورات عملي که مربوط به آن ده آيه بود فرا نمي گرفتند، وارد آيات ديگر نمي شدند.
و گاهي بارقه ي برخي از آيات آن چنان اثر مي کرد که آن آيه ي مخصوص به عنوان اصل کلي و فراگير تلقي مي شد. مثلا مردي به حضور نبي اکرم (ص) رسيد تا قرآن بياموزد. وقتي به آيه ي « فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره و من يعمل مثقال ذره شرا يره »(12) رسيد گفت: اين کلام مرا کفايت مي کند و برگشت.
پيامبر اکرم (ص) فرمود: انصرف الرجل و هو فقيه.(13) اين مرد در حالي بازگشت که فقيه شد. »(14)

هرگز نااميد نشويد
 

فهم قرآن و لذت بردن از معارف عظيم آن، و حضور مؤثر در صحنه ي قرآن، شايد در ابتداي تلاوت، براي هر کس ميسر نباشد.
مدتي لازم است که انسان با خودسازي و مراعات دقيق آداب تلاوت و تماس پيوسته با کلام الهي، به مرتبه اي برسد که بتواند به شايستگي از اين کتاب آسماني بهره مند شود.
در اينجا لازم است به کساني که تاکنون با قرآن انسي نداشته و حالا مشتاق هستند که اين ارتباط معنوي و پرفيض را برقرار نمايند، يادآوري نمائيم که به استناد قرآن که فرمود:
« هر اندازه ميسر شود به قرائت قرآن بپردازيد. »(15)
در هر فرصت مناسبي که پيش مي آيد، بخصوص در تنهائي و سکوت و در نيمه هاي شب، و به ويژه در ماه پرفيض و مبارک رمضان، قرآن را با آداب خاص آن، تلاوت نمائيد. اما اگر مفهوم آيات و سوره هاي براي شما روشن نشد، هرگز نگوييد که خواندن بدون ادراک، چه اثري دارد؟
اولا اين قرآن پيک الهي است، و اگر کسي به معنايش هم آگاهي نداشته باشد، خواندنش و حتي لمس کردنش يک عبادت است.
ثانيا بر اثر تدبر و تفکر، و تکرار و تلقين، قاري کاوشگر، کليد رمز قرآن را بدست آورده، و مي تواند به گنجينه هاي عظيم الهي، دسترسي پيدا نمايد.
و شما، آري شما هم در زمره ي کساني هستيد که مي توانيد به اين رتبه ي والاي معنوي نائل گرديد. پس سفر حياتي خود را به کهکشان عظيم قرآن شروع کنيد که مسير طولاني است و فرصت تنگ.

پی نوشت‌ :
 

1- سوره ي ص - آيه 29 .
2- سوره ي نساء - آيه 82 .
3- سوره ي محمد (ص) - آيه 24 .
4- سوره ي محمد (ص) - آيه 24 .
5- تفسير موضوعي قرآن مجيد - جلد يکم - آيت الله جوادي آملي .
6- مجمع البيان ج 2 - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .
7- معاني الاخبار ص 67 - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .
8- مصباح الانوار ص 141 - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .
9- سوره ي مائده - آيه 118 .
10- حقايق - ملامحسن فيض کاشاني .
11- پاسدار اسلام ، شماره 41 .
12- سوره ي زلزله - آيه 7 و 8 .
13- بحار، جلد 89 .
14- تفسير موضوعي قرآن مجيد - جلد يکم .
15- سوره ي المزمل - آيه 20 .
 

منبع:کتاب آداب تلاوت قرآن

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله